Ο 'Μανιοκαταθλιπτικός' Μέσα Μου

Αγαπητέ Αναγνώστη,

Σήμερα γράφω για κάτι που έχω βιώσει πολύ σε προσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο και αισθάνομαι ότι δεν μιλάμε συχνά για αυτό ή δεν το καταλαβαίνουμε αρκετά.

Εκτός από περίεργα σχόλια και απόψεις που είχα ακούσει, έμαθα ουσιαστικά για τη "διπολική διαταραχή" κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπευτικής μου εκπαίδευσης, μεταξύ άλλων κλινικών διαγνώσεων για ασθένειες ψυχικής υγείας. Υπάρχουν αυτοί οι κατάλογοι που έχουν δημιουργήσει ψυχιατρικές ενώσεις και ιδρύματα με συμπτώματα και κριτήρια διάγνωσης. Εάν ένα άτομο ταιριάζει στην πλειοψηφία ή σε όλα τα κριτήρια, τότε του δίνεται η "ετικέτα": "διπολικός" ή πρότερα "μανιοκαταθλιπτικός". Αυτή η διάγνωση σε πολύ βασικούς όρους περιγράφει ένα άτομο με ακραία διαδοχικά επεισόδια "υψηλής" και "χαμηλής" διάθεσης.

Η "υψηλή" διάθεση (μανία) μπορεί να περιλαμβάνει μια πολύ ανυψωμένη και ευτυχισμένη κατάσταση όπου το άτομο μπορεί να ξοδέψει πολλά χρήματα άσκοπα, να παίξει τυχερά παιχνίδια, να πάρει ναρκωτικά, να διαλύσει σημαντικές σχέσεις και, γενικά, να παρουσιάσει συμπεριφορές που δεν ανήκουν στον "κανονικό" εαυτό του. Στη "χαμηλή" διάθεση (κατάθλιψη) το άτομο πέφτει σε σοβαρή κατάθλιψη με αισθήματα αδυναμίας, ντροπής και ενοχής που απορέουν από τις συνέπειες των ενεργειών του κατά τη διάρκεια του επεισοδίου της "υψηλής" διάθεσης.
​Μήπως κάποιο από αυτά τα χαρακτηριστικά ακούγεται οικείο;

Πάντα ήμουν καχύποπτος με τις διαγνώσεις κυρίως επειδή επικεντρώνονται σε συμπτώματα, κριτήρια και "προβληματικές" συμπεριφορές και όχι στις αιτίες αυτών των συμπεριφορών και, πιο σημαντικά, σε λύσεις για την αλλαγή τους.
Με τα χρόνια και βλέποντας σοβαρές περιπτώσεις ανθρώπων που έβαζαν τη ζωή τους σε κίνδυνο, έφτασα να εκτιμήσω τη συμβολή της ψυχιατρικής και των φαρμάκων στη διαχείριση σοβαρών μορφών ασθενειών ψυχικής υγείας.

Έχω δει ανθρώπους να γίνονται πιο σταθεροί όταν είναι σε φαρμακευτική αγωγή για διπολική διαταραχή (κυρίως με σταθεροποιητές διάθεσης) ίσως εν μέρει επειδή αισθάνονται ότι κάνουν κάτι γι' αυτό. Η γωνία από την οποία επεξεργάζομαι το θέμα έχει να κάνει περισσότερο με την ψυχολογία και τη διαμόρφωση της συμπεριφοράς και πώς, τελικά, ένα άτομο μπορεί να έχει μια πιο σταθερή και ολοκληρωμένη ζωή.

Φανταστείτε ότι έχετε μπροστά σας ένα μικρό παιδί για το οποίο η υπερηφάνεια είναι μια σημαντική αξία για αυτό. Θέλει να είναι καλός στο σχολείο και θέλει να είναι και άτακτος. Είναι έξυπνος και δεν του αρέσει όταν του 'τη' λένε, καθώς το παίρνει πραγματικά κατάκαρδα, ειδικά όταν κατηγοείραι για κάτι που δεν έχει κάνει. Είναι πολύ ευαίσθητος στα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων και τείνει να βάζει τα συναισθήματά του δεύτερα για να μην προκαλέσει τριβές και δυσάρεστες συμπεριφορές στους ανθρώπους που αγαπά.

Φανταστείτε τώρα ότι αυτό το παιδί μεγαλώνει σε μια οικογένεια όπου υπάρχει λίγο χάος (λες και μπορεί μια οικογένεια να υπάρξει εύκολα και αλλιώς!). Η μητέρα και ο πατέρας μαλώνουν συχνά, δίνουν αντιφατικά μηνύματα στα παιδιά για το τι είναι καλό ή κακό και τι αναμένεται από αυτά ή όχι, χωρίς να δίνουν εξηγήσεις, δεν υπάρχει δικαιοσύνη στο οικογενειακό σύστημα και τα μέλη της κατηγορούνται άδικα και δεν υπάρχει επαρκής και σταθερή καθοδήγηση σε αρχές της ζωής όπως η ελευθερία, η ευθύνη, η συναισθηματική αναγνώριση και έκφραση, η σαφήνεια των ρόλων, οι αποδεκτές συμπεριφορές, η αγάπη και ούτω καθεξής.
Αισθάνομαι ότι ο κατάλογος των δυσλειτουργικών συμπεριφορών θα μπορούσε να είναι ατελείωτος, αλλά 'παίρνετε μία γεύση'.

Γνωρίζω ότι πολλοί γονείς θα σκεφτούν τώρα:"...αλλά έκανα το καλύτερό που μπορούσα, πώς θα μπορούσα να ξέρω ότι το παιδί μου αισθάνθηκε σύγχυση ή πρόκειται να έχει κάποια σοβαρά διπολικά χαρακτηριστικά; Ξέρετε πόσο δύσκολο ήταν για μένα να μεγαλώσω στο οικογενειακό περιβάλλον που μεγάλωσα και, επίσης, να δημιουργήσω τη δική μου οικογένεια;
Φυσικά ο γονέας έχει τη δική του εμπειρία και αξιολόγηση των δεξιοτήτων του γονεϊκής μέριμνας. Σκοπός μου εδώ δεν είναι η καταδίκη, αλλά η κατανόηση. Το γεγονός ότι κάποιος αισθάνθηκε παραμελημένος, πληγωμένος και δεν έλαβε αυτό που χρειαζόταν ως παιδί δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να κάνει το ίδιο στα δικά του παιδιά, αν δεν έχει επίγνωση του αντίκτυπου των πράξεών του.

Όταν ένα παιδί με το παραπάνω υπόβαθρο και χαρακτηριστικά της προσωπικότητας γίνεται ενήλικας μπορούμε να φανταστούμε ότι στη ζωή του θα υπάρχει αρκετή σύγχυση. Μπορεί να μην γνωρίζει ποιόν υπηρετεί πραγματικά,  τον εαυτό του ή κάποιον άλλο; Δεν θα ξέρει πιθανώς πώς να έχει πρόσβαση σε υποστήριξη και καθοδήγηση από το περιβάλλον του, καθώς δεν θα γνωρίζει ότι ένα υποστηρικτικό και σταθερό περιβάλλον μπορεί να είναι διαθέσιμο σε εκείνον. Μπορεί ακόμα να μην έχει εμπιστοσύνη στο πώς να πάρει μία απόφαση αλλά και πώς να διαμορφώσει σχέσεις που θα μπορούν να επιβιώσουν δύσκολα συναισθήματα που προκαλούνται από διαφωνίες ή διαμάχες.

Όταν ένα παιδί λαμβάνει αντικρουόμενα μηνύματα από το περιβάλλον του - όπως θα έκανε οποιοσδήποτε- βρίσκει τρόπους να γεφυρώσει το κενό και να ελέγξει την ένταση που αισθάνεται δημιουργώντας μια "ιστορία", όπως "ήταν δικό μου λάθος", "δεν ενδιαφέρονται για μένα" κ.λπ., παίρνοντας τη μία πλευρά της σύγκρουσης παραμελώντας την άλλη ή αποσύροντας την εμπιστοσύνη του στο περιβάλλον για καθοδήγηση και υποστήριξη συλλήβδην. Αυτό το αφήνει να αισθάνεται ευάλωτο στη ζωή του, καθώς όχι μόνο έχει μάθει ότι δεν υπάρχει κανένας αξιόπιστος άνθρωπος να εμπιστευτεί, αλλά, επίσης, εσωτερικεύοντας την προαναφερθείσα δυναμική, δεν είναι σε θέση να εμπιστευτεί τον ίδιο του τον εαυτό!

Δεν είναι τυχαίο ότι ορισμένοι άνθρωποι αναπτύσσουν συγκεκριμένες ασθένειες, τόσο σωματικές όσο και ψυχικές, και άλλοι άνθρωποι διαφορετικές. Ή για να το πούμε καλύτερα, κάθε ψυχική ασθένεια, κάθε συμπεριφορά που υιοθετούμε, κάθε στρατηγική που χρησιμοποιούμε για να αντιδράσουμε στη ζωή είναι ο δικός μας μοναδικός τρόπος να ανταποκριθούμε στις εμπειρίες της ζωής μας.
Στο παραπάνω παράδειγμα το άτομο δεν έχει επιλύσει και, ως εκ τούτου, δεν έχει μάθει πώς να επιλύει δύσκολες καταστάσεις και τα συναφή συναισθήματα, συμπεριλαμβανομένης και της ανάληψης την ευθύνης για το κόστος μίας επιλογής. Είναι πιο πιθανό ότι είτε θα το "καταπιεί "είτε ότι "δε θα το αγγίξουν" αυτά τα συναισθήματα ως μηχανισμός αντιμετώπισης συγκρουόμενων (τόσο εσωτερικών όσο και εξωτερικών) απαιτήσεων. Εδώ είναι, οι "υψηλές" και "χαμηλές" διαθέσεις.

Φανταστείτε ότι πρόκειται να ανεβείτε σε ένα βουνό. Δεν το έχετε κάνει πριν και, φυσιολογικά, μπορεί να αισθάνεστε φοβισμένοι και, ταυτόχρονα, ενθουσιασμένοι, καθώς αυτό θα είναι κάτι νέο. Αν ξεκινήσετε την αναρρίχηση και τα πράγματα είναι πιο δύσκολα από ό, τι νομίζατε ότι θα ήταν, τότε τι θα κάνατε;
Μια πιθανή ενήλικη (ώριμη) αντίδραση θα ήταν να αισθανθείτε λυπημένοι που δεν εκπληρώσατε την επιθυμία σας, αλλά θα εξακολουθούσατε να επαινείτε τον εαυτό σας για την προσπάθεια που έκανε και ίσως να τον ενθαρρύνετε να το ξανακάνει στο μέλλον. Ένα άλλο άτομο μπορεί να εγκαταλείπε την προσπάθεια και να κατηγορούσε βάναυσα τον εαυτό του ότι είναι δειλός, επειδή δεν προσπάθησε αρκετά κλπ. ή θα μπορούσε να συνεχίσει την αναρρίχηση χάνοντας την επαφή με το φόβο, τον τρόμο, την κόπωση και την αδυναμία του, με αποτέλεσμα να υπερεκτιμήσει τις ικανότητές του και ενδεχομένως να πιθανόν να καταλήξει να τραυματιστεί.
Αυτό είναι σε πολύ γενικούς όρους το δίπολο μεταξύ "υπερ-επίτευξης" και "κάτω από πίεση". Στην πραγματικότητα, πολλοί επιτυχημένοι επαγγελματίες είναι λειτουργικά διαγνωσμένοι ή μη διαγνωσμένοι διπολικοί που έχουν παγώσει τα συναισθήματά τους και αισθάνονται μόνο ζωντανοί όταν επιτύγχάνουν. Ότιδήποτε άλλο είναι μια μισητή αποτυχία από την οποία προσπαθούν να φύγουν με κάθε κόστος.

Η συνεργασία με ανθρώπους σε βαθύ, ψυχικό επίπεδο μπορεί να έχει δυσκολίες από μόνη της κατά περιόδους. Δουλεύοντας, όμως, με κάποιον που παρουσιάζει ισχυρά διπολικά χαρακτηριστικά μπορεί να είναι ακόμη πιο δύσκολο, καθώς η αίσθηση είναι ότι δεν υπάρχει σταθερό έδαφος, υπάρχει είτε πέταγμα είτε υπέδαφος; δεν υπάρχει σταθερότητα, καμία ελπίδα, δεν υπάρχει κάτι ασφαλές για να στηριχθεί και να γείωσει τον εαυτό του πάνω.

Όσο τρομακτικό ή δύσκολο μπορεί να είναι αυτό, είναι τελικά η πραγματικότητα που όλοι μας ζούμε σε κάποιο βαθμό.
Τίποτα δεν παραμένει αναλοίωτο. Οι σχέσεις τελειώνουν, οι δουλειές αλλάζουν, ο κόσμος αλλάζει και αυτό μπορεί να είναι πιο δύσκολο για μερικούς ανθρώπους από άλλους. Οι άνθρωποι που είναι υπερβολικά προσκολλημένοι στη σταθερότητα ή δεν την έχουν βιώσει ποτέ ως τέτοια, θα τείνουν να υποφέρουν περισσότερο. Όλοι χρειαζόμαστε ένα επίπεδο σταθερότητας για να οικοδομήσουμε τη ζωή μας, αλλά αν δώσουμε υπερβολική έμφαση στη σταθερότητα και την ζητήσουμε σε μέρη (ή ανθρώπους) που δεν μπορούν να την παράσχουν, τότε αυτό μπορεί να γίνει πρόβλημα.

Η μεγαλύτερη πρόκληση για τους ανθρώπους είναι να συνειδητοποιήσουν ότι τελικά οι απαντήσεις (άρα και η υποστήριξη) βρίσκονται κυρίως μέσα μας, αν "σκάψουμε" αρκετά βαθιά στις καρδιές και την ύπαρξή μας.
Υπάρχουν μερικοί παράγοντες που λειτουργούν ως φάροι για μένα όταν πρόκειται για ακραίες καταστάσεις της ύπαρξης γενικά, όχι μόνο για την διπολική.

Ακολουθήστε τη δική σας αλήθεια
Το αντίδοτό μου ή καλύτερα το μονοπάτι που επέλεξε να ακολουθήσει η ψυχή μου είναι αυτό της ειλικρίνειας, της ελευθερίας και της γείωσης. Μόνο όταν βρούμε τη δική μας φωνή, τη δική μας αλήθεια, τη δική μας δύναμη σε κάθε κατάσταση μπορούμε να νιώσουμε σαν 'στο σπίτι' μας και να χαλαρώσουμε. Για μερικούς ανθρώπους αυτό απαιτεί εκπαίδευση, καθώς μπορεί να μην έχουν συνηθίσει να εμπιστεύονται και να δίνουν 'δίκιο' στη φωνή της αλήθειας τους. Υπάρχει μεγάλη γενναιότητα και κίνδυνος όταν κάποιος στέκεται ειιλικρινής απέναντι στην αλήθεια και στις ανάγκες του, ενώ το πιθανό κόστος μπορεί να είναι οδυνηρό, όμως, λιγότερο σημαντικό από τα οφέλη.
Μερικές φορές η ίδια η φωνή μπορεί να ακούγεται συγκεχυμένη και ασαφής και αυτό είναι εντάξει: οι αποφάσεις συχνά φέρνουν συγκρουόμενες επιλογές και συναισθήματα μαζί τους. Η παραμονή στη σύγκρουση θα βοηθήσει στην αποσαφήνιση των αξιών σας, αυτό που είναι πραγματικά σημαντικό για εσάς. Όταν έρθει αυτή η σαφήνεια, τότε να είστε έτοιμοι ότι θα αντέξετε να διαταραχτεί η παλιά σας ζωή και να 'μετακινήσετε βουνά'.

Κάντε τη φωνή σας να ακουστεί
Συχνά αισθανόμαστε ότι πρέπει να αντιμετωπίσουμε δύσκολες καταστάσεις μόνοι μας και υποχωρούμε στις σπηλιές μας. Το μοίρασμα των δυσκολιών μας μπορεί να βοηθήσει με δύο τρόπους, πρώτον, με την αίσθηση ότι αξίζει να ακουστούμε καθώς ακούμε τον εαυτό μας να περιγράφει τις προκλήσεις μας και, δεύτερον, με τη λήψη συμβουλών, πληροφοριών ή κάτι άλλου από κάποιον άλλο που είναι πιο αποστασιοποιημένος και ενδεχομένως πιο αντικειμενικός από εμάς.

Άνευ όρων αγάπη και αυτο-φροντίδα
Η μανία και η κατάθλιψη είναι και οι δύο σκληρές καταστάσεις. Υπάρχει μια κατάσταση, μια απαίτηση, μια ανάγκη που είναι τόσο δύσκολη για τον άνθρωπο που θα πρέπει να απομακρυνθεί από το κέντρο του (αν ξέρει καν πού είναι αυτό) προς στα βασανιστήρια της κόλασης ή στους ουρανούς του παραδείσου, όπου αισθάνεται ανέγγιχτος. Και στις δύο περιπτώσεις υπάρχει πολύ λίγη αγάπη, υπάρχει μόνο επιβίωση από τη μια κατάσταση στην άλλη, περιμένοντας να περάσει ο χρόνος σαν να βλέπει κανείς μια ταινία χωρίς να την καταλαβαίνει ή να συμμετέχει ενεργά με οποιονδήποτε τρόπο.

Τι μπορεί να συμβεί αν προσπαθήσουμε να εμφυσήσουμε αγάπη σε κάθε βήμα αυτού του ταξιδιού;
Γνωρίζω ότι αυτό είναι ευκολότερο να λέγεται παρά να γίνεται, ειδικά για τους ανθρώπους που έχουν ζήσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους νιώθοντας ότι υπάρχει κάτι λάθος με αυτούς ή ότι έχουν κάνει πάντα κάτι λάθος για να κατηγορηθούν.

Εκπαιδεύστε τον εαυτό μας στιγμή τη στιγμή, μέρα με τη μέρα, εβδομάδα την εβδομάδα ότι είστε αρκετοί, κάνετε το καλύτερό σας ανά πάσα στιγμή, αξίζει να αγαπιέστε κάθε στιγμή χωρίς "αλλά". Είστε άνευ όρων άξιοι αγάπης, τελεία, χωρίς λόγο, μόνο γιατί υπάρχετε, μόνο για το ποιοι είστε στο σύνολό σας.
Έχω πλήρη επίγνωση ότι για μερικούς ανθρώπους μπορεί να ακούγονται ασυναρτησίες, αλλά είναι στην πραγματικότητα αλήθεια. Είναι όταν χάνουμε την επαφή μας με αυτή την αλήθεια που αρχίζουμε να κρίνουμε σκληρά τους εαυτούς μας και τους κατηγορούμε για όλα όσα ''πηγαίνουν λάθος", ακόμα κι αν δεν είναι δικό μας λάθος ή είναι πέρα από τον έλεγχό μας.

Γνωρίζετε την προσπάθεια και την εκπαίδευση που απαιτείται για έναν αθλητή να γίνει πρωταθλητής;
Αυτή είναι η δέσμευση και η προσπάθεια που πρέπει να δείξουμε σε διαρκή βάση για την αυτο-φροντίδα και την αγάπη του εαυτού μας. Η αγάπη δεν είναι δεδομένη, είναι ενέργειες προς τον εαυτό μας κάθε μέρα!

Η παιδική ηλικία μας μορφώνει τόσο ευχάριστα όσο και δύσκολα αυτό που έχουμε γίνει, το πώς αλληλεπιδράμε με τον κόσμο και πώς δημιουργούμε τη ζωή μας. Η βαθιά γνωριμία με τον εαυτό μας είναι το πρώτο βήμα της αλλαγής αυτού που είναι δυσλειτουργικό μέσα μας και μας κρατά πίσω.
Οι όποιες εμπειρίες έχουν διαμορφώσει τη ζωή μας μέχρι στιγμής, ας μην τους επιτρέψουμε να διαμορφώσουν και το μέλλον μας...


Με αγάπη,
​Πάναγιώτης